Van telefoonboek naar foto’s: IRAS
IRAS (de InfraRed Astronomical Satellite) is gelanceerd in 1983 uit een Amerikaans-Engels-Nederlands samenwerkingsproject. Het is de eerste ultrakoude satelliet, gekoeld met vloeibaar helium, en was daardoor in staat om de hemel in het verre infra-rode licht te onderzoeken. Dit licht komt niet door de aardatmosfeer heen.
De oorspronkelijke missie was een catalogus te maken van sterren in het infra-rood. Een catalogus is een soort telefoonboek met de posities van de sterren aan de hemel (in graden uitgedrukt) en de helderheid ervan.
Echter door een fout tijdens het testen van het meetinstrument zijn de detectoren beschadigd en moesten er overhaast andere detectoren in gestopt worden. Er was geen tijd meer om dezelfde detectoren weer te maken want uitstellen van een lancering is kostbaar. Toen is besloten om er een heel ander type experimentele detectoren in te stoppen.
Toen de satelliet eenmaal gelanceerd was bleek dat deze detectoren veel beter werkten dan ooit gedacht was.
Het idee kwam op dat er nu ook wel eens beelden van de hemel gemaakt zouden kunnen worden: foto’s ipv telefoonnummers! Op een gegeven moment waren er in de VS ruim een half dozijn wetenschappelijke groepen in de race voor meer onderzoeksgeld en vooral meer prestige: IRAS was “hot”.
In Nederland bedachten Do Kester en ik een geheel nieuwe manier van het uitrekenen van die beelden. Alle andere groepen verklaarden ons voor “gek”, maar onze baas bleef er vertrouwen in houden. We hebben daar zeker vijf jaar in gestoken en kwamen met veel betere beelden dan ieder ander. Alle andere groepen, op een na, zijn in de tussentijd gesneefd. En die ene groep heeft uiteindelijk onze methode grotendeels overgenomen.
Hieronder een IRAS afbeelding van het Andromeda nevel via de standaard methode waarbij de ringen en de blauwe ster “uitgesmeerd” blijven:
Hieronder ons resultaat waarbij er veel meer kleine details zichtbaar geworden zijn. Beide plaatjes zijn uit dezelfde data gemaakt maar met verschillende reconstructiemethoden.
Het topic is uit de sterrenkunde – de Andromeda nevel – een vage vlek die je iedere nacht aan de hemel kunt zien door een gewone verrekijker. Maar in dit geval waargenomen door de InfraRed Astronomical Satellite – ofwel IRAS – een internationale samenwerking tussen de Verenigde Staten, Engeland en Nederland.
Maar waarom zijn deze foto’s dan zo bijzonder? Dat komt omdat er helemaal geen camera in IRAS zat!
IRAS scande de hemel in heel smalle stroken – bijna kris-kras over de hemel. In de eerste foto zijn alle stroken netjes “over elkaar heen geplakt”. We wisten dat er veel meer detail in de data moest zitten, maar niemand wist hoe je die informatie er uit kon halen.
In Nederland bedachten Do Kester en ik een nieuwe manier voor het uitrekenen van betere beelden. De groepen uit de andere landen verklaarden ons voor “gek” – maar onze baas bleef er vertrouwen in houden. We hebben daar veel research in gestoken en kwamen uiteindelijk met de beste resultaten. De tweede foto is daar het bewijs van – iedereen kan het met z’n eigen ogen zien.
Met IRAS heb ik geleerd dat je met nauwkeurigheid en vasthoudendheid betere resultaten krijgt.